Xét Nghiệm Khí Máu Là Gì ?

Xét nghiệm khí máu - Blood Gases

Tên khác : Arterial blood gases; ABGs; pH; PO₂; PCO₂; Bicarbonate; HCO₃^-; Oxygen saturation

Tên chính : Blood Gases

Xét nghiệm liên quan : Electrolytes; Bicarbonate, BUN, Creatinine

Khí máu là một nhóm các xét nghiệm được thực hiện với nhau để đo độ pH và lượng oxy (O2) và carbon dioxide (CO2) có trong một mẫu máu (thường là máu động mạch). Cơ thể điều chỉnh độ pH trong máumột cách cẩn thận, duy trì pH trong một phạm vi hẹp từ 7,35-7,45, không quá acid (acidosis) hoặc quá kiềm (alkalosis).

Điều hoà axit và bazơ của cơ thể có liên quan đến quá trình chuyển hoá và thận. Trong cơ thể, quá trình chuyển đổi chất thành chất khác cho năng lượng (chuyển hoá ), tạo ra một lượng lớn axit và thận giúp loại bỏ nó. Cơ thể cũng điều chỉnh cân bằng độ pH bằng cách loại bỏ carbon dioxide (một acid) qua phổi. Yếu tố hô hấp này cũng là cách cơ thể cung cấp oxy đến các mô. Phổi hít oxy vào, sau đó hòa tan trong máu và mang nóđến khắp các mô của cơ thể . Những quá trình này cũng liên quan chặt chẽ với sự cân bằng điện giải của cơ thể. Trong một trạng thái bình thường về sức khỏe, các quá trình ở trong sự cân bằng động và độ pH trong máu ổn định. (Để biết thêm về điều này, xem Nhiễm toan và nhiễm kiềm).

Có một loạt các tình trạng cấp tính và mãn tính có thể ảnh hưởng đến chức năng thận, sản xuất acid, hoặc chức năng phổi, và có khả năng gây ra thay đổi pH, dioxide carbon / oxy, hoặc mất cân bằng điện giải. Ví dụ như bệnh tiểu đường không kiểm soát được, có thể dẫn đến nhiễm ceton-acid và toan chuyển hóa, và các bệnh phổi nghiêm trọng có thể ảnh hưởng đến dioxide carbon / trao đổi khí oxy. Ngay cả điều kiện tạm thời như sốc, lo lắng, đau đớn, nôn mửa kéo dài, và tiêu chảy nặng đôi khi có thể dẫn đến nhiễm toan hoặc nhiễm kiềm.

Xét nghiệm khí máu cung cấp kết quả nhanh pH của máu và lượng ôxy và dioxide carbon. Xét nghiệm đo lường trực tiếp:

    * pH - một thước đo của sự cân bằng acid và base trong máu. pH máu giảm, máu trở nên có tính axit, với số lượng tăng lên của khí carbon dioxide (pCO2) và các axit khác. Tăng pH máu trở nên kiềm hơn, với lượng khí carbon dioxide giảm hoặc tăng số lượng các chất kiềm như bicarbonate (HCO3-).
    * Áp suất riêng phần của O2 (pO2) - số lượng khí oxy trong máu.
    * Áp suất riêng phần của CO2 (pCO2) - số lượng khí carbon dioxide trong máu. Như mức độ pCO2 tăng, giảm mức độ pH trong máu, máu càng trở nên có tính axit, pCO2 giảm, pH tăng cao, làm cho máu có tính kiềm hơn (alkaline).

Tính toán hoặc các phép đo cũng có thể được thực hiện để cung cấp các thông số khác, chẳng hạn như:

    * O2 bão hòa - tỷ lệ phần trăm hemoglobin vận chuyển oxy. Hemoglobin là một loại protein trong các tế bào máu đỏ mang oxy qua các mạch máu đến các mô khắp cơ thể.
    * Bicarbonate (HCO3-) – dạng chính của CO2 trong cơ thể, nó có thể được tính từ độ pH và pCO2. Nó đo lường các thành phần của chấtchuyển hoá của sự cân bằng acid-base. HCO3-được bài tiết và tái hấp thu bởi thận để đáp ứng với sự mất cân bằng pH và trực tiếp liên quan đến độ pH, như lượng HCO3 tăng, thì độ pH tăng.
    * Base dư ( Excess base ) / Base thâm hụt ( deficit base ) - một số tính đại diện cho một tổng số của các hệ đệm chuyển hóa (anion) trong máu, những anion bao gồm hemoglobin, protein, phốt phát, và HCO3-(bicarbonate là anion chi phối). Các anion cố gắng bù đắp cho sự mất cân bằng độ pH trong máu. Bác sĩ sẽ xem xét kết quả HCO3- dư / thâm hụt để đánh giá tổng năng lực đệm khi quyết định một điều trị để điều chỉnh sự mất cân bằng.

Xét nghiệm được sử dụng như thế nào?

Đo khí trong máu được sử dụng để đánh giá oxy hóa và trạng thái acid / base của một người. Chúng thường được chỉ định nếu các triệu chứng trở nên xấu hơn của một sự mất cân bằng acid / base, khó thở, hoặc thở ngắn. Khí máu có thể được đo cùng với các xét nghiệm khác, chẳng hạn như chất điện giải để xác định nếu sự mất cân bằng điện giải, glucose để đánh giá nồng độ đường trong máu, và BUN và các xét nghiệm creatinine để đánh giá chức năng thận.

Nếu ai đó được tiếp tục điều trị bằng oxy, khí máu có thể được sử dụng để theo dõi hiệu quả của điều trị.

Khi nào được chỉ định?

Xét nghiệm máu khí được chỉ định khi bạn có các triệu chứng của một oxy / carbon dioxide hoặc sự mất cân bằng pH, chẳng hạn như khó thở, thở ngắn hoặc buồn nôn, ói mửa.

Đo khí trong máu có thể được chỉ địnhđể biết khi ai đó có vấn đề về hô hấp,chuyển hoá, hoặc bệnh thận và đang trải qua suy hô hấp.

Khi ai đó thở "oxy",bác sĩ có thể chỉ định đo khí máu trong một khoảng thời gian để theo dõi hiệu quả điều trị.

Khí máu cũng có thể chỉ định khi có chấn thương đầu hoặc cổ, chấn thương có thể ảnh hưởng đến hơi thở. Khi ai đó đang trải qua gây mê kéo dài - đặc biệt là phẫu thuật tim hoặc phẫu thuật não, bác sĩ có thể chỉ định đo khí máu để theo dõi trong và một thời gian sau khi làm thủ thuật.

Đo khí máu từ dây rốn của trẻ sơ sinh có thể phát hiện ra các vấn đề về đường hô hấp cũng như xác định tình trạng axit / base của em bé. Thử nghiệm thường chỉ được thực hiện nếu tình trạng của trẻ sơ sinh chỉ ra rằng trẻ có thể có khó thở.

Kết quả xét nghiệm có ý nghĩa là gì?

Giá trị tham khảo bình thường :

-          pH            =          7.35 – 7.45

-          pO₂           =          80 – 105 mmHg

-          pCO₂        =          35 – 45 mmHg

-          TCO₂        =          22 – 28 mmol/L

-          HCO₃^-      =          22 – 26 mmol/L

Kết quả bất thường của bất kỳ của các thành phần khí trong máu có thể có nghĩa là:

   * bạn không nhận được đủ oxy
   * bạn không loại bỏ đủ lượng khí carbon dioxide
   * có một vấn đề với chức năng thận

Các kết quả của các thành phần pO2 của xét nghiệm khí máu liên quan đến lượng oxy bạn có thể thở vào và lượng oxy trong máu của bạn. Mức độ thấp có thể có nghĩa là bạn không nhận được đủ oxy, kết quả ở trong phạm vi bình thường thường có nghĩa là lượng oxy của bạn là đủ.

Các kết quả của các thành phần khác của các xét nghiệm khí máu tương quan với nhau và kết quả phải được xem xét cùng nhau. Một sự phối hợp các kết quả nào đó, nếu không bình thường, có thể chỉ ra một tình trạng nào đó gây ra nhiễm toan hoặc nhiễm kiềm:

    * Toan hô hấp được đặc trưng bởi độ pH thấp hơn và tăng pCO2 và do suy hô hấp - không đủ oxy và carbon dioxide. Điều này có thể được gây ra bởi nhiều thứ, bao gồm cả viêm phổi, bệnh tắc nghẽn phổi mãn tính (COPD), và dùng an thần từ chất ma tuý.
   * Nhiễm kiềm hô hấp, đặc trưng bởi độ pH cao và giảm pCO2, là do tăng thông khí do đau đớn, thở nhanh, cảm xúc buồn khổ, hoặc một số bệnh phổi gây trở ngại cho trao đổi oxy.
   * Toan chuyển hóa được đặc trưng bởi độ pH thấp hơn và giảm HCO3-, máu quá acid do chuyển hoá / thận bài tiết giảm . Nguyên nhân bao gồm bệnh tiểu đường, sốc và suy thận.
   * Nhiễm kiềm chuyển hóa được đặc trưng bởi một pH cao và tăng HCO3-và được nhìn thấy trong nôn hạ kali máu mãn tính, (mất axit từ dạ dày), và quá liều sodium bicarbonate.

Kết hợp các kết quả có thể được nhìn thấy trong một số điều kiện nhất định được tóm tắt dưới đây:

Nếu không được chữa trị, những tình trạng này có thể tạo ra một sự mất cân bằng mà cuối cùng có thể đe dọa tính mạng. Bác sĩ sẽ can thiệp y tế cần thiết để lấy lại cân bằng bình thường của cơ thể, nhưng nguyên nhân cơ bản của mất cân bằng cũng phải được giải quyết.

Điều gì khác cần biết?

Lấy mẫu máu động mạch thường đau đớn hơn tĩnh mạch . Bạn sẽ cảm thấy khó chịu vừa phải, và đè ép tại chỗ lấy máu trong một số thời gianlà cần thiết để ngăn chặn chảy máu .

Đôi khihỗn hợp máu tĩnh mạch được lấy từ một đường trung tâm được sử dụng trong các tình huống cụ thể, chẳng hạn như đặt ống thông tim và bởi các dịch vụ cấy ghép. Giải thích các kết quả được yêu cầu phải cẩn thận. Máu tĩnh mạch ngoại vi, chẳng hạn như lấy từ một tĩnh mạch ở cánh tay, không sử dụng đánh giá tình trạng oxy.

Câu hỏi thường gặp

    1. Trước tôi đã có viêm phổi và hiện đang bị bệnh hen suyễn. Tại sao bác sĩ của tôi không bao giờ ra chỉ định đo khí máu?

Hầu hết các trường hợp viêm phổi hoặc hen suyễn có thể được chẩn đoán bởi các triệu chứng và theo dõi bằng cách nghe những âm thanh ngực của bạn hoặc bằng cách xem xét kết quả các kiểm tra đo phế dung hoặc chụp x-quang. Hầu hết hen suyễn sẽ đáp ứng với thuốc điều trị thông thường và viêm phổi còn lại có thể điều trị kháng sinh. Xét nghiệm khí máu có thể là cần thiết nếu bạn có vấn đề hô hấp nặng hoặc cấp tính hoặc mãn tính kéo dài . Trong những trường hợp này, xét nghiệm khí máu thường được thực hiện trong một phòng cấp cứu hoặc bệnh viện.

2. Có cách nào khác để đo lường nồng độ oxy của tôi?

Một oximeter cảm xúc là cách không xâm lấn theo dõi liên tục O2 bão hòa. Clip-thiết bị nhỏ (gọi là cảm biến) được gắn vào phần cuối của ngón tay hoặc dái tai. Cảm biến đọc ánh sáng được truyền qua da. Oximeter cảm xúc hữu ích để theo dõi các xu hướng trong O2 bão hòa, nhưng độ chính xác của nó có thể bị ảnh hưởng bởi sự hiện diện của các dạng bất thường của hemoglobin, như carboxyhemoglobin (xem bên dưới), huyết áp thấp do tưới máu kém, và mức độ rất thấp của hemoglobin do thiếu máu nặng.

4. Tại sao báo cáo phòng thí nghiệm của tôi cũng liệt kê carbyoxyhemoglobin? Nó là gì?

Nếu khí máu được đo bằng cách sử dụng một công cụ được biết đến như là co-oxymeter, sau đó phòng thí nghiệm của bạn báo cáo kết quả cũng có thể liệt kê các carboxyhemoglobin và các dạng thay đổi khác của hemoglobin. Phép đo co - oxy là một phân tích khí máu có thể đo nồng độ các dẫn xuất của hemoglobin Ngoài các phép đo khí máu thông thường. Phép đo

co - oxy không phải lúc nào cũng được sử dụng, do đó, các giá trị này không được báo cáo cho tất cả các xét nghiệm khí máu.

Carboxyhemoglobin là một dạng thay đổi hoặc dẫn xuất của hemoglobin hình thành khi carbon monoxide liên kết với hemoglobin. Mức độ carboxyhemoglobin thường tăng cao khi ngộ độc khí carbon monoxide, và một phép đoco - oxy được sử dụng để đo lường mức độ carboxyhemoglobin và theo dõi điều trị bằng oxy. Hemoglobin liên kết với carbon monoxide khoảng 210 lần mạnh hơn so với oxy. Điều này làm giảm đáng kể khả năng của hemoglobin mang oxygen trong cơ thể, có thể dẫn đến một tình trạng nghiêm trọng, đe dọa tính mạng,.

Dẫn xuất khác của hemoglobin bao gồm sulfhemoglobin (hoặc sulfmethemoglobin) và methemoglobin, có thể là kết quả của việc uống các loại thuốc nhất định hoặc tiếp xúc với hóa chất. Những dạng thay đổi của hemoglobin, như carboxyhemoglobin, không có khả năng trong việc vận chuyển oxy và thường được đo bằng co - oxy.

BS NGUYỄN VĂN THỊNH

Giảng viên môn Hóa sinh – Bộ môn xét nghiệm

KHOA ĐD – KT Y HỌC – ĐH Y DƯỢC TP HCM